Manyetik Rezonans Görüntülemede Güvenlik

Sağlık kuruluşlarında radyoloji bölümü dışı çalışan personelin manyetik rezonans güvenlik kurallarının belirlenmesi.
Manyetik Rezonans görüntüleme (MRG), insan vücudundaki dokuların çok kuvvetli bir manyetik alan içerisinde radyofrekans uygulanarak görüntülenmesidir. MR görüntüleme, çok kuvvetli manyetik alan kullanıldığı için kendine has bazı güvenlik önlemlerinin alınması hayati önemdedir. Görüntünün oluşturulması aşamasında (güvenlik önlemlerine uyulmak şartıyla) hasta ve kullanıcı açısında herhangi bir bilinen risk oluşturmaz.

Manyetik Rezonans görüntülemede kullanılan Statik manyetik alan, 24 saat ve 3 boyutlu olarak devamlı vardır. MR cihazının oluşturduğu manyetik alan, yer çekimi kuvvetinin 30 bin katından fazladır. Bu güçteki bir manyetik kuvvet çok güçlü bir şekilde çekme ve fırlatma etkisi oluşturur. Hastanelerde kullanılan sedye, oksijen tüpleri, sandalye MR için uygun değilse çok büyük risk teşkil etmektedir. Magnetten uzaklaştıkça azalan statik manyetik alanın çevresi, gerekli materyaller kullanılarak izole edilir. Bu izolasyon, oda içerisinde stabil bir manyetik alan oluşması için de gereklidir. MRG cihazının bulunduğu odaya alınacak hastalar için bazı kurallar geliştirilmiştir.

Hastanelerde, MR cihazları için üretilmiş araç gereçler kullanılmalıdır. Kullanılacak araç gereçlerin özellikleri personel tarafından bilinmeli, ona göre davranılmalıdır. MRG kazalarının büyük bir çoğunluğu, odaya sokulmaması gereken malzemelerden kaynaklanmaktadır. Ekonomik maliyeti yüksek olan bu kazaların en acı tarafı can kaybına ve yaralanmalara sebep olmasıdır.
Radyoloji teknikerleri kullandıkları MRG cihazının özelliklerini bilmek, uygulamak ve kontrol etmek ile sorumludur. Hastane içinde görüntüleme hizmeti verilirken hastanın taşınması, MRG cihazının ve ortamın temizlenmesi hizmetlerini sunan kişilerin davranışlarından radyoloji teknikeri, MRG bölümlerinde, dolaylı olarak sorumludur.

Radyoloji bölümleri radyolog ve teknikerler görüntülerin üretilmesi, tanı konulması dışında hastanenin sunduğu sağlık hizmeti sunumunun kalitesinden sorumludur. Kaliteli sağlık hizmeti sunumu, MRG bölümlerinde farklı güvenlik uygulamalarını gerekli kılmaktadır. Kendin has özellikler taşıyan MRG için bazı risk grupları oluşturulmuştur.

MRG Cihazı için risk grupları;
1-MRG bölümünde çalışan hasta kayıt-kabul bölümü sekreterlerin, hastanenin diğer yerlerinde çalışanlardan farklı olarak devamlı aynı kişiler olması önemlidir. MRG hasta bilgilendirmesinin ilk bölümü olan buralarda onam doldurulması, hastanın randevusunun planlanması çekim aşamasında birçok sorunun önleyecektir. İletişim bu bölümde çok önemlidir. Hastanın MR talebi ile radyoloji bölümlerinde karşılaştığı ilk kişinin MRG konusunda bilgili olması gerekmektedir.

2-MRG bölümünde çalışan hemşirelerin manyetik alan gücü hakkında bilgilendirilmesi, hastaya acil bir müdahalede yapılması gerekenlerin bilmesi gerekmektedir. MRG bölümünde çalışan hemşireler kıyafetlerinde de MRG’ye uyumsuz materyal kullanmamalıdır. MRG çalışanlar ekip bilinci ile olumsuzların önüne hep birlikte geçeceklerdir. Hemşirelerin hasta ile ilgili işlemlerde kullanacakları enjektör ve kateterler MR ile uyumlu olmalıdır.

3- Anestezi ile çekim yapılan durumlarda anestezi doktoru ve anestezi teknikerinin kullandığı araç ve gereçler MR ile uyumlu olmalıdır. Magnet odasına girmesi gereken araç gerecin özellikleri mutlaka önceden bilinmelidir. Acil bir durum ( hastanın arest olması vb. ) karşısında panik ile oda içerisine alınması muhtemel araç gereç MR uyumlu olmalıdır. Tarihte bu tür kazalar gerçekleşmiş, ölümle sonuçlanan olaylar olmuştur. Bu durumda çalışan merkezlerin, hizmet içi eğitimlerine anestezi doktor ve teknisyenlerini dahil etmesi gerekli ve önemlidir.

4-Hasta taşıyan personelin, MR odasına hangi sedye ve sandalye ile bu işlemi yapacağı önceden anlatılmalıdır. Hastane personeli bazen dikkatsizlikten kazalara sebep olmaktadır. Klinikten gelen hastaların üzerindeki, metaller ve MR uyumsuz materyaller hiç taşınmamalı, hastanın yattığı odada bırakılmalıdır. Bu durum gerekli hizmet içi eğitimler ile sağlanmalıdır.

5-Temizlik personelleri, mümkünse sürekli MRG bölümünde çalışanlardan seçilmelidir. Çünkü onlarda üzerlerinde herhangi bir MRG uyumsuz materyal olmamalıdır. Kullandıkları kovalar, silme aparatları, kıyafetleri, statik manyetik alandan etkilenmeyecek malzemelerden seçilmeli ve kullanılmalıdır. Hizmet içi eğitimler ile bu durum sağlanmalıdır. Temizlik malzemelerinin neden olduğu kazalar rapor edilmiştir. Bu kazaların ekonomik maliyeti büyüktür.

MRG Kazalarının önlenmesi için bilinmesi gerekenler;
1-MRG cihazının manyetik alanı, cihaz kapalı olsa dahi aktiftir.
2-MRG çekilecek hastanın üzerinde hiçbir şekilde metal bulunmamalıdır. Klinikten o şekilde gelmesi sağlanmalıdır.
3-MRG çekilecek hastanın vücut içinde ve dışında takılı protez ve materyaller, MR uyumlu olmalıdır. Gerekli bilgi ve onam, operasyonu gerçekleştiren doktordan alınmalıdır.
4-MRG çekilecek hastanın taşıma işlemi, mutlaka MR için üretilen sedye ve sandalye ile yapılmalıdır.
5-Kontrast madde uygulanmasından sonra oluşabilecek yan etkiler bilinmeli ve acil müdahale ekipmanı hazır tutulmalıdır.
6-Gebe hastaların çekim planlaması. Fetus için MRG bilinen zararlı bir etkisi yoktur. Ancak yapılacak tetkikin kilineysen doktor ve hasta tarafından tekrar değerlendirilmesi ve onam formu alınması gerekmektedir.
7-Kapalı alan korkusu olan hastalar ile iletişim yöntemleri çok iyi belirlenip davranış geliştirilmelidir.
8-Zihinsel engelli ve çocuk hastaların çekimi mutlaka anestezi eşliğinde ve dikkatli yapılmalıdır. Bu durumdaki kişilerin anne-baba iletişimi önemlidir.
9-MRG bölümlerinin girişlerin kontrol altında olmalıdır. Güncel uyarı levhaları hasta ve personel için okunabilecek şekilde asılmalıdır.
10-Yangın anında kullanılacak MRG uyumlu söndürme elamanlarının kullanma talimatları önceden gerekeli personele öğretilmelidir.
11-Tıbbi malzemelerin MR güvenliği için üç grupta sınıflandırılır.

MR Güvenli işareti bulun materyaller herhangi bir zarar oluşturmaz ve kazaya sebep olmazlar.

MR şartlı güvenli işareti bulunan materyaller, belirli MRG odalarında ve hastalarda kullanılabilir.

MR Güvenli olmayan işareti olan materyaller kesinlikle MRG odasına sokulmamalı, ihtimali dahi bertaraf edilmelidir.

Sonuç;
Manyetik rezonans görüntüleme güvenlik kurallarına uyulması durumunda oldukça etkili ve gerekli bir yöntemdir. Hastalarımızın ve çalışanların sağlığı söz konusu olduğunda gerekli tedbirleri almak her kurum için zorunludur. Sonrasında oluşabilecek zararlar için tedbir almak, önlemekten daha kolay ve az maliyetlidir.

Aydın Kuran
Radyoloji Teknikeri
Bursa Uludağ Üniversitesi Radyoloji Anabilim Dalı
Türk Medikal Radyoteknoloji Derneği
Yönetim Kurul Üyesi

Referanslar;
1- Türk Radyoloji Derneği MR güvenlik kılavuzu
2-Türk Medikal Radyoteknoloji Derneği MR güvenlik eğitimleri.
3-http://www.mrisafety.com
4-https://www.radiologybusiness.com/topics/quality/mri-safety-week-ahra-2018-tobias-gilkabmrs
5-https://www.siemens-healthineers.com/tr/manyetik-rezonans-goruntuleme
6-http://www3.gehealthcareturkiye.com/trtr/products/kategoriler/manyetik_rezonans_goruntuleme